Ηράκλεια

I

Γιορτή που τελούσαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας προς τιμήν του Ηρακλή.

Στην Αττική, γνωστά ήταν τα Η. του Μαραθώνα και του Κυνοσάργους. Τα πρώτα γίνονταν κάθε πέντε χρόνια και το βραβείο ήταν μία ασημένια φιάλη. Σημαντικότερα όμως ήταν τα Η. της Θήβας – που λέγονταν και Ιόλεια, επειδή διεξάγονταν στο γυμνάσιο του Ιολάου. Περιλάμβαναν γυμνικούς και ιππικούς αγώνες, καθώς και αγώνες πεντάθλου. Η ίδια περίπου γιορτή γινόταν και στις πόλεις Θίσβηκαι Τίφατης Βοιωτίας. Στη Σικυώνα τελούσαν διήμερη γιορτή, με τιμές θεού προς τον Ηρακλή με θυσίες και αγώνες. Τα Η. γιορτάζονταν και στους Δελφούς, στην Κω, στην Τέω, στη Μυτιλήνη, στη Σύρο και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

II

Ονομασία διαφόρων αρχαίων πόλεων στην κυρίως Ελλάδα και σε αποικίες που ίδρυσαν οι Έλληνες. Οι σημαντικότερες ήταν:

1. Η. επί Λάτμον. Μικρή πόλη της Μικράς Ασίας, στις υπώρειες του όρους Λάτμου (στη δυτική παραλία της Καρίας, ΝΑ της Μιλήτου). Σώζονται αργυρά νομίσματά της –με κεφαλή της Αθηνάς και την επιγραφή Ηρακλειωτών– και χάλκινα της εποχής του Αυγούστου, του Αντωνίνου του Ευσεβούς και του Μάρκου Αυρήλιου.

2. Η. η Ηλειακή. Μία από τις οκτώ πόλεις της Πισάτιδας. Βρισκόταν στην ορεινή οδό που ένωνε την Ήλιδα με την Ολυμπία, κοντά στον ποταμό Κύθηρο και στο ιερό των Ιωνίδων νυμφών.

3. Η. η Λευκανική. Πόλη της Λευκανίας στην Κάτω Ιταλία, κοντά στον κόλπο του Τάραντα. Την έχτισαν Θούριοι και Ταραντίνοι. Σε αυτήν έζησε για μερικά χρόνια και ίδρυσε σχολή ο Πυθαγόρας. Υπήρξε επίσης πατρίδα του περίφημου ζωγράφου Ζεύξη. Κατά τον πόλεμο του βασιλιά της Ηπείρου Πύρρου στην Ιταλία, η πόλη ήταν σύμμαχός του, αλλά το 278 π.Χ. μεταστράφηκε υπέρ των Ρωμαίων, με τους οποίους έκλεισε ευνοϊκότατη συνθήκη (272 π.Χ.) και απέκτησε πολλά προνόμια. Ο Κικέρων την αποκαλούσε δικαιότατη, για την πίστη και την ειλικρίνεια των κατοίκων της.

4. Η. η Λυγκηστίς. Την ίδρυσε ο Φίλιππος ο Μακεδόνας πάνω στην Εγνατία οδό, στη Δυτική Μακεδονία. Βρισκόταν Ν του Μοναστηριού, όπου σώζονται ερείπια και βρέθηκαν επιγραφές. Κατά τη ρωμαϊκή κυριαρχία ονομάστηκε Η. Πελαγονίας. Κατά τον 5o αι. μ.Χ. πυρπολήθηκε από τους Γότθους (475 μ.Χ.), ανοικοδομήθηκε όμως γρήγορα και o Πορφυρογέννητος την αναφέρει μεταξύ των οκτώ πόλεων της επαρχίας της Μακεδονίας.

5. Η. η Ποντική (Ποντοηράκλεια). Πόλη στα μικρασιατικά παράλια του Εύξεινου Πόντου, στην αρχαία Βιθυνία. Ιδρύθηκε στα μέσα του 6ου αι. π.Χ. και ήταν αποικία των Μεγαρέων (Ξενοφών) ή, κατά τον Στράβωνα, των Μιλησίων. Αναπτύχθηκε γρήγορα και δημιούργησε δύο αποικίες: τη Χερσόνησο στην Κριμαία και την Κάλλατιν στη Θράκη. Κατά τα Μηδικά έμεινε ανεξάρτητη, με φιλικές σχέσεις προς τους Πέρσες. Από τα τέλη του 5ου αι. π.Χ. είχε δημοκρατικό πολίτευμα, το οποίο κατέλυσε το 364 π.Χ. ο τύραννος Κλέαρχος. Αργότερα περιήλθε στην κυριαρχία των βασιλέων της Συρίας και ύστερα στους Ρωμαίους.

6. Η. η Σιντική. Πόλη της Μακεδονίας στη χώρα των Σιντών. Χτίστηκε από τον Αμύντα (τον γιο του Φίλιππου) προς τιμήν του Ηρακλή, απόγονοι του οποίου θεωρούνταν οι Μακεδόνες βασιλείς. Η ακριβής θέση της δεν είναι μέχρι σήμερα γνωστή, αλλά πιστεύεται ότι ήταν χτισμένη στη δεξιά όχθη του ποταμού Στρυμόνα, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το Σιδηρόκαστρο ή το χωριό Ζερβοχώρι. Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους κηρύχθηκε ελεύθερη, αλλά πάντοτε ανήκε διοικητικά στη Μακεδονία. Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος αναφέρει την πόλη με την ονομασία Η. Στρύμνου. Νομίσματα της H., που σώζονται μέχρι σήμερα, έχουν στη μία όψη την επιγραφή ΗΡΑΚΛΕΩΤΩΝ και μία μακεδονική ασπίδα ή ένα άλογο και στην άλλη την επιγραφή ΕΠΙΣΤΡΥΜΟΝ και ένα ρόπαλο ή την επιγραφή ΗΡΑΚΛΕΩΤΩΝ μέσα σε δάφνινο στεφάνι.

7. Η. η Τραχινία. Έτσι ονομάστηκε η πόλη Τραχίς (κοντά στις Θερμοπύλες), όταν ανοικοδομήθηκε (426 π.Χ.), μετά την καταστροφή της. Η νέα πόλη χτίστηκε περίπου ένα χιλιόμετρο από την παλαιά, με τη συνδρομή των Σπαρτιατών και άλλων Δωριέων αποίκων. Το 371 π.Χ. καταστράφηκε πάλι από τον τύραννο των Θεσσαλών Ιάσονα, ο οποίος κατεδάφισε τα τείχη της και μοίρασε τη χώρα στους Οιταίους και στους Μαλιείς. Το 191 π.Χ. την κατέλαβαν οι Ρωμαίοι και ακολούθησε την τύχη της υπόλοιπης Ελλάδας.

8. Η. της Θράκης. Την ίδρυσαν Σάμιοι στην Προποντίδα, περίπου το 599 π.Χ. Είναι γνωστή με την ονομασία Πέρινθος. Το μεγάλο της λιμάνι και η γεωγραφική της θέση την κατέστησαν γρήγορα μία από τις πλουσιότερες πόλεις της Θράκης. Τον 5ο αι. π.Χ. ήταν σύμμαχος των Αθηναίων και το 341 π.Χ. αντιστάθηκε με σθένος στον Φίλιππο τον Μακεδόνα, o οποίος την πολιόρκησε. Η ανάπτυξή της συνεχίστηκε και επί Ρωμαίων και το αμφιθέατρό της ήταν από τα μεγαλοπρεπέστερα εκείνης της εποχής. Σώζονται ερείπια της αρχαίας πόλης, όπου βρέθηκαν πολλές επιγραφές και νομίσματα των χρόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου και του Λυσιμάχου.

9. Η. Μινώα. Βρισκόταν στα νοτιοδυτικά παράλια της Σικελίας, στις εκβολές του Αλύκου ποταμού, μεταξύ Σελινούντα και Ακράγαντα. Κατά την παράδοση την έχτισε ο Μίνως και αποικίστηκε από Σελινούντιους. Αργότερα περιήλθε στους Καρχηδονίους και έπειτα στους Ρωμαίους (241 π.Χ.).

Στατήρας της Ηράκλειας της Λευκανικής στις αρχές του 4ου αι. π.Χ. με παράσταση του Ηρακλή με τον λέοντα της Νεμέας. Στην άλλη όψη εικονίζεται η Παλλάδα Αθηνά.

Στατήρας της Ηράκλειας της Ποντικής των αρχών του 4ου αι. π.Χ. με παράσταση της Νίκης που αναγράφει την ονομασία της πόλης. Στην άλλη όψη του νομίσματος εικονίζεται ο Ηρακλής.

III

Νησί των Κυκλάδων (48,8 τ. χλμ., 151 κάτ.). Βρίσκεται Ν της Νάξου. Οι κάτοικοί του ζουν σε δύο χωριά, στον Άγιο Γεώργιο (110 κάτ.) και στην Ηράκλεια (41 κάτ.). Είναι επίσης γνωστό και με τις ονομασίες Ηρακλειά, Ρακλειά και Αρακλειά. Η ψηλότερη κορυφή του λέγεται Πάπας.

Η Η. είναι γόνιμο νησί, χάρη στα πολλά πηγαία νερά του. Παράγει δημητριακά και όσπρια. Η κτηνοτροφία βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο και τα τυριά της είναι καλής ποιότητας, όπως επίσης και το μέλι της. Στο νησί υπάρχουν κοιτάσματα σμυρίδας, σιδήρου και ώχρας. Στους βορειοδυτικούς πρόποδες του Πάπα, κοντά στον όρμο Βουρκαριά, βρίσκονται δύο σπηλιές, από τις οποίες εκείνη του Άη Γιάννη έχει σταλακτίτες.

Πολλά οικοδομικά λείψανα και αγάλματα που βρέθηκαν στο νησί μαρτυρούν ότι ήταν κατοικημένο από την αρχαιότητα. Βρέθηκαν επίσης ερείπια των ιερών της Τύχης και του Δία Λοφίτη.

Μερική άποψη από το νησί των Κυκλάδων, Ηράκλεια.

IV

Ονομασία τεσσάρων οικισμών.

1. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 60 μ., 388 κάτ.) του νομού Ηλείας. Βρίσκεται ΒΑ του Πύργου. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Αρχαίας Ολυμπίας.

2. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 170μ., 41 κάτ.) του νησιού Ηράκλεια. Βρίσκεται στο κέντρο του νησιού. Υπάγεται διοικητικά στην κοινότητα Ηρακλείας του νομού Κυκλάδων

3. Πεδινή κωμόπολη (υψόμ. 30 μ, 3.551 κάτ.) του νομού Σερρών. Αποτελεί έδρα του δήμου Ηρακλείας.

4. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 40 μ., 612 κάτ.) του νομού Φθιώτιδος. Βρίσκεται στην αριστερή όχθη του Ασωπού. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Γοργοποτάμου.